İSTANBUL'UN İLK METROSU

Yazar Hayrettin Pürçek - 9 Haziran 2022

-İSTANBUL’UN İLK METROSU-

  Sıradan bir İngilizce dersi idi. Kimsenin dersi dinlememesine rağmen hoca ısrarla ders anlatmaya devam ediyordu. O sırada nasıl olduysa konu metrolara geldi dersi dinlemeyen bir tane öğrenci derse dikkat kesildi. Hocanın anlattığı saçmalıkları dinledikten sonra kendisi bu konu hakkında adam gibi bir yazı yazmaya karar verdi.

  Yıllar yıllar önce daha dedemin dedesi doğmamışken 1867 yılında bir Fransız mimar mühendis…

namı diğer Eugene Henri Gavand İstanbul’u ziyaret eder. Bu şehri çok beğenir ama birkaç tane kusur bulur. İşte bu kusurlardan biri İstanbulluların iki büyük merkez olan Karaköy ve Beyoğlu’na gidip gelmeleri için Yüksekkaldırım Yokuşunu çıkmaları gerekiyordu ve halk bundan şikayetçiydi ama sabrediyorlardı. 

Bizim bu Gavand adındaki yakışıklı abimiz bu yolu günde 40 bin kişinin kullandığının hesaplıyor. Birkaç çizim yaptıktan sonra padişah Abdülaziz'in huzuruna çıkıp projesini sundu. 

-Merhaba padişahım!       

-Buyur, ne derdin var?

-Ben bir proje yaptıydım da nasıl diye bi soru verem dediydim

-Bakayım. İyiymiş, kaç paradır bunu yapmak?

-Vallah çok paradır.

-Ne kadar, fiyat söyle.

-Pek bilmirem emme 42 yıl boyunca bu metrodan tek kuruş alamayacan gari. Hepisi masraflara gidecek.

-İyiymiş yapıma başlayalım.

(Aramızda kalsın elimde Gavand Abimizin Menteşeli olduğuna dair gayriresmi belgeler var)

Gavand bu projeyi Osmanlının parası olmadığı için yap-işlet-devret modeliyle yapmıştı. Nasıl yani? Koskoca Osmanlı Devletinin hiç parası yok muydu da metroyu bu projeyle yapıyordu? Hemen şimdi bu durumu 3 maddede anlatıcam.

-Bir padişahsın tahta çıktın askerlere cülus bahşişi vereceksin ama para yok. Ne yapacaksın? Avrupa'dan borç al

-Bir yangın çıktı halk mağdur oldu kasada yeni ev yapacak para yok ne yapacaksın? Avrupa'dan borç al

-Bir Avrupa ülkesine olan borcunu ödeyeceksin. Evet yine Avrupa'dan borç al.

Siyasi başarısı da art arda girdiği savaşları kaybettiği için neredeyse hiç yoktu.

Durum böyle iken Osmanlının bu projeyi yapacak ne parası ne de zamanı vardı.10 Haziran 1869 tarihinde çıkan fermanla Fransız mühendise tünel inşaatı için gerekli imtiyaz verildi. Tünel inşaatı 1870 Sedan Savaşı yüzünden 2 yıl gecikti. Gavand Efendi Fransa’dan istediği desteği bulamayınca İngiliz bir şirket olan“The Metropolitan Railway Of Constantinople From Galata to Pera” ile anlaşarak tünelin yapım çalışmaları 1871 de başlar. Birkaç arsa istimlak meselesi dışında pek bir sorun olmaz ve 1875 yılının kasım ayında bir deneme seferi yapılır. Tünel tamamlanınca İngiliz Şirketi Gavand’ı projeden uzaklaştırır. (Anlaşılan İngilizler için ‘Vefa’ sadece bir semt adıydı.)

17 Ocak 1975 tarihinde metro hattının açılışı yapıldı. Ama mürekkep yalamış insanlar dışında kimse bu makinenin ne işe yaradığını bilmiyordu.

-Rukiye bu alet ne işe yarar?

-Ne bilem gıı beleş yemek var dediler ondan geldiydim.

-Şuna bi sorsak mı ha?

-Senin okuman, yazman yok; neyine?

Galata ve Beyoğlu'nda bir sürü yerli ve yabancı diplomatlar, subaylar, ateşeler bulundu. Orkestranın çaldığı 

müzik eşliğinde açılış yapıldı. Halka değil de yalnızca davetlilere verilen yemekten sonra açılış tamamlandı. Ertesi gün yani 18 Ocakta İstanbul’un ilk metrosu seferlere başladı. Zamanla tünel hattı İstanbul’un simgelerinden biri oldu. Beyoğlu’nun eğlence hayatı tünelin hizmete girmesinden sonra ayrı bir canlılık kazandı.